Trong đời sống hôn nhân, vấn đề tài sản luôn là một chủ đề quan trọng nhưng đôi khi lại khá nhạy cảm. Pháp luật Việt Nam hiện hành cho phép vợ chồng có quyền tự do lựa chọn và thỏa thuận về chế độ tài sản, tuy nhiên, việc hiểu rõ các quy định về tài sản chung và tài sản riêng là vô cùng cần thiết để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mỗi cá nhân và duy trì sự tôn trọng lẫn nhau.
1. Lựa chọn chế độ tài sản của vợ chồng
Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014 quy định, vợ chồng có quyền lựa chọn áp dụng chế độ tài sản theo luật định hoặc chế độ tài sản theo thỏa thuận. Trong trường hợp hai bên không có thỏa thuận nào khác, chế độ tài sản theo luật định sẽ được áp dụng một cách mặc nhiên.
Theo chế độ luật định, tài sản của vợ chồng được phân thành hai khối chính: tài sản chung và tài sản riêng.
2. Những loại tài sản nào được coi là tài sản riêng?
Pháp luật đã quy định rõ các trường hợp tài sản được xác định là tài sản riêng của vợ hoặc chồng, bao gồm:
-Tài sản có trước khi kết hôn: Bất kỳ tài sản nào mà mỗi người đã sở hữu trước thời điểm đăng ký kết hôn.
-Tài sản được thừa kế riêng hoặc tặng cho riêng: Các tài sản nhận được trong thời kỳ hôn nhân thông qua thừa kế hoặc được tặng cho với mục đích dành riêng cho một người.
-Tài sản được hình thành từ tài sản riêng: Bất kỳ tài sản nào được tạo ra hoặc phát sinh từ tài sản riêng ban đầu cũng được coi là tài sản riêng.
-Tài sản phục vụ nhu cầu thiết yếu: Các tài sản nhằm đáp ứng những nhu cầu cơ bản của vợ, chồng.
-Tài sản được chia từ tài sản chung: Trong thời kỳ hôn nhân, vợ chồng có quyền thỏa thuận chia một phần hoặc toàn bộ tài sản chung. Phần tài sản được chia này sẽ trở thành tài sản riêng của mỗi người. Thỏa thuận này phải được lập thành văn bản và có thể được công chứng theo yêu cầu.
Một trường hợp đặc biệt cần lưu ý là quyền sử dụng đất. Quyền sử dụng đất mà vợ hoặc chồng có được sau khi kết hôn là tài sản chung, trừ khi nó được thừa kế riêng, tặng cho riêng, hoặc có được thông qua giao dịch bằng tài sản riêng.
3. Lưu ý về hoa lợi, lợi tức phát sinh từ tài sản riêng
Một điểm quan trọng thường gây nhầm lẫn là phần hoa lợi, lợi tức phát sinh từ tài sản riêng. Theo quy định, “hoa lợi, lợi tức phát sinh từ tài sản riêng” trong thời kỳ hôn nhân được xem là tài sản chung của vợ chồng.
Tuy nhiên, có một ngoại lệ: sau khi vợ chồng đã thực hiện việc chia tài sản chung, thì phần hoa lợi, lợi tức phát sinh từ tài sản đã được chia (nay là tài sản riêng của mỗi bên) sẽ trở thành tài sản riêng của người đó, trừ khi có thỏa thuận khác.
4. Tầm quan trọng của việc ghi nhận tài sản riêng: tôn trọng và rõ ràng
Trong văn hóa Việt Nam, nhiều người thường e ngại việc công chứng hay lập văn bản về tài sản riêng vì cho rằng đó là biểu hiện của sự thiếu tin tưởng, không tôn trọng đối phương. Tuy nhiên, dưới góc độ pháp lý, việc ghi chép rõ ràng lại mang nhiều ý nghĩa tích cực:
-Tạo cơ sở pháp lý vững chắc: Việc ghi nhận giúp xử lý các vấn đề phát sinh một cách minh bạch, đặc biệt là liên quan đến di sản thừa kế, mang lại lợi ích cho cả bản thân và con cháu sau này.
–Thể hiện sự tôn trọng: Thừa nhận tài sản riêng chính là tôn trọng công sức và quyền sở hữu của người bạn đời, cũng như tôn trọng quyền tự quyết của họ đối với tài sản đó.
5. Góc nhìn pháp lý sâu hơn: lý thuyết về “sản nghiệp”
Học thuyết pháp lý hiện đại nhìn nhận tài sản của một người không phải là một tập hợp các món đồ rời rạc, mà là một khối thống nhất gọi là “sản nghiệp”. Sản nghiệp bao gồm cả tài sản “Có” và tài sản “Nợ” của một chủ thể. Nguyên tắc cơ bản là mỗi chủ thể (cá nhân, pháp nhân) chỉ có một sản nghiệp duy nhất và sản nghiệp đó phải gắn liền với một chủ thể.
Trong bối cảnh này, tài sản chung của vợ chồng được xem là một trường hợp đặc biệt và là một “hệ quả phụ” thú vị của pháp luật: hai chủ thể cùng sở hữu chung một sản nghiệp. Điều này cho thấy sự phức tạp và độc đáo của chế định tài sản trong quan hệ hôn nhân./.
(Tham khảo từ Lý thuyết sản nghiệp, ngày 14-1-2024)